Het beste van De Telegraaf

Complete Zweedse stad moet worden verplaatst voor energietransitie: ’Ze snijden ons helemaal af’

BAS VAN BRECHT

Vandaag, 07:00in BUITENLAND

KIRUNA – Zo’n 200 kilometer boven de poolcirkel is de Zweedse mijnbouwstad Kiruna letterlijk in beweging. De oude stad moet wijken voor de expansieplannen van staatsmijnbouwbedrijf LKAB. Een operatie die iedereen in het gebied beïnvloedt. De een vindt in de stad een vervulling van toekomstdromen, de ander een angstbeeld van traditie en cultuurverlies.

© FOTO’S ANP / AFP / DE TELEGRAAF

Een woonwijk van Kiruna, met op de achtergrond de mijn.

Aan de rand van het door de mijn en toerisme gedreven stadje stomen rookpluimen onafgebroken de lucht in. De mijn staat nooit stil en dus de stad ook niet, de twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Na de ontdekking van ijzererts sticht het mijnbedrijf eind achttiende eeuw een nieuw thuis voor zijn mijnwerkers. Ruim een eeuw later is de mijn uitgegroeid tot een staatsbedrijf van megaomvang met 4500 medewerkers en de grootste ondergrondse ijzermijn ter wereld. In de stad wonen twintigduizend mensen en komen jaarlijks duizenden toeristen op bezoek voor het noorderlicht en sledehondentochten.

De stad is dus volop in beweging. Letterlijk. Door steeds dieper en verder uitstrekkende mijnbouwactiviteiten verzakt de grond onder de oude stad. De Zweden tonen zich pragmatisch en ze besluiten het hele centrum gewoon naar een plek drie kilometer verderop te verhuizen. De door het mijnbouwbedrijf betaalde operatie duurt inmiddels al tien jaar en gaat nog zeker een decennium door.

Fossielvrij staal

Tegen de tijd dat de gehele stad is verhuisd, hoopt LKAB ook snel te kunnen beginnen met het ontginnen van de eerder dit jaar aangekondigde vondst van zeldzame aardmetalen. Deze grondstoffen moeten bijdragen aan de omslag van fossiele naar duurzame energie en ervoor zorgen dat Europa hiervoor minder afhankelijk is van andere landen zoals China. Door kool in het productieproces te vervangen door waterstof wil het bedrijf bijdragen aan de productie van fossielvrij staal. Deze publicitaire groene goed-nieuwsgolf trekt mensen uit heel de wereld, waaronder Nederland.

„Aanvankelijk dacht ik hier maar een jaar of twee te blijven. Maar toen ze vertelden over hun groene transitieplannen veranderde dat”, zegt Wesley Overklift terwijl hij zijn auto navigeert door de in aanbouw zijnde wijken van het ’nieuwe’ Kiruna. De 31-jarige Nederlander belandde ruim twee jaar geleden boven de poolcirkel, toen hij werk vond bij het mijnbedrijf. „Als kleine stad kunnen we hier iets voor de wereld doen”, vertelt Overklift die als marketing- en communicatiestrateeg nauw betrokken is bij de stadstransformatie.

Wesley Overklift: „Als kleine stad kunnen we hier iets voor de wereld doen.”

„Het is mijn taak om aan mensen over te brengen dat wat hier gebeurt niet alleen belangrijk is voor de mensen die hier wonen, maar ook voor hun kinderen en familie. Dat wat we doen ervoor zorgt dat ze in dit gebied kunnen blijven wonen en dat ze niet gedwongen hoeven te verhuizen omdat de mijn sluit of dat er geen werk meer is”, legt hij uit. „Voor de meeste mensen is het echt een mogelijkheid, want je krijgt een nieuw huis. Maar het is voor veel mensen ook emotioneel, omdat het huis dat je hebt overgenomen van een opa of oma verdwijnt. Dat je die herinneringen niet kunt meenemen. Dus dat biedt wel uitdagingen.”

Sloophamer

Annelie Klint Nilsson (41) is een van die inwoners wier fysieke herinneringen werden vernietigd door de sloophamer. „Waar ik opgroeide zijn de huizen weg. Mijn eerste huis is al jaren weg en binnenkort verdwijnt ook mijn eerste appartement. Waar ik nu woon zouden we in ieder geval tot 2035 moeten kunnen blijven wonen, maar dat kan ook zomaar veranderen”, zegt de Zweedse. Ondanks het verdwijnen van de stad waar ze geboren en getogen is, heeft ze begrip voor de transformatie. „Als we hier willen blijven, dan is er geen andere keuze. De stad bestaat niet zonder de mijn.”

Voor de Nederlandse studente hotel en toerisme Ilyèn Kuiper (15) is Kiruna vooral de plek die de poorten naar de wereld moet openen. Zij verhuisde dit jaar vanuit elders in Zweden naar Kiruna met de droom stewardess te worden. „De studentenhuizen in het nieuwe centrum waren nog niet klaar, dus toen heeft de school deze woning voor mij geregeld”, vertelt de van oorsprong Zoetermeerse. „Dit huis wordt uiteindelijk ook gesloopt, maar ik weet nog niet wanneer. Alleen voor die mijn wordt alles verhuisd, maar door die mijn krijg je ook juist geld.” LKAB is verantwoordelijk voor bijna één procent van het gehele Zweedse bruto binnenlands product.

Ilyèn Kuiper: „Door die mijn krijg je ook juist geld.”

Elanden

Bij de meeste inwoners is er dus begrip voor de verplaatsing van de stad. Maar niet iedereen is gelukkig met de steeds verdere expansie van het mijnbedrijf en de stadsverhuizing. „De stad en de mijn liggen midden in ons gebied. Als de nieuwe mijn er komt, dan snijden ze ons hele dorp af”, zegt Sami Lars-Marcus Kuhmunen (45) vanaf een besneeuwde parkeerplaats aan de voet van een skihelling. Hij kijkt uit op de immer rokende mijn in de verte. „De groene transitie gaat volledig over winst maken. ’We gaan de planeet redden door nog meer land te exploiteren.’ Ik begrijp dat niet”, zegt Kuhmunen, die bestuurslid is van het rondtrekkende Sami dorp Gabna.

De inheemse en van oorsprong nomadische Sami bevolken met hun rendieren al honderden jaren het gebied. Ze liepen er al over de bergen en bossen ver voordat de mijn hier besloot te graven naar ijzererts en de stad ontstond. Het dorp verplaatst zich traditioneel gedurende het jaar op basis van de natuurlijke trekroute van de elanden. De route van de elanden van de Gabna Sami loopt precies over het gebied waar nu de stad en mijn ligt.