Duizenden huizen voorlopig niet duurzaam verwarmd: aanleg warmtenetten vertraagd

Brenda Heskes

6 december, 10:00•5 minuten leestijd

De warmtecentrale aan het De Constante Rebecqueplein© ANP

DEN HAAG – De warmtenetten waarmee ongeveer een kwart van de Haagse huizen duurzaam verwarmd moet gaan worden, komen er voorlopig niet. Daarmee loopt de energietransitie van de stad enorme vertraging op, waarschijnlijk enkele jaren. De aanleg van de warmtenetten is financieel niet haalbaar voor de stad, zegt verantwoordelijk wethouder Arjen Kapteijns (GroenLinks). Het risico zou in de honderden miljoenen euro’s lopen. ‘Het is onverantwoord om dit als gemeente nu door te zetten.’

Het plan was om tussen de 45.000 en 60.000 Haagse woningen van het gas af te halen en duurzaam te gaan verwarmen met een grootschalig, collectief warmtenet. Daarvoor zouden meerdere warmtebronnen worden gebruikt: aardwarmte, warmte uit grondwater en WarmtelinQ, waarvoor nu de dikke leidingen dwars door de stad worden gelegd.

Maar om die warmte in de radiatoren bij mensen thuis te krijgen, moet er dus een lokaal warmtenet aangelegd worden. Daarvoor wilde Den Haag begin 2024 een aanbesteding gaan doen. Uit berekeningen van de gemeente blijkt nu dat bedrijven die dat zouden moeten gaan aanleggen, enorme financiële risico’s moeten nemen, omdat er nog te veel onduidelijk is. En dat zou dan weer kunnen leiden tot miljoenenclaims bij de gemeente.

Per wijk komen er andere oplossingen om van het gas af te gaan© Gemeente Den Haag

De warmtenetten moeten in de toekomst de meest betaalbare oplossing worden voor woningen in bijvoorbeeld Loosduinen, Escamp en Mariahoeve, die op een andere manier moeilijk te van het gas te halen zijn. Het gaat dan vaak om corporatiewoningen en hoogbouw. Huizen waarbij je niet even een warmtepomp in de tuin zet. Juist daarom baalt wethouder Kapteijns enorm. ‘Ik heb wel even gevloekt’, geeft hij eerlijk toe.

De GroenLinks-wethouder vindt dat iedereen in Den Haag mee moet kunnen doen in de energietransitie. ‘Klimaatrechtvaardigheid’, noemt hij dat. Juist daarom wilde hij een grootschalige en collectieve oplossing, maar die blijkt nu veel te duur.

Dure onzekerheden

Den Haag is een pionier met de plannen om snel warmtenetten aan te leggen en wilde met private bedrijven in zee. Die bedrijven willen natuurlijk wel weten of ze hun enorme investeringen kunnen terugverdienen en dat is nu precies wat onduidelijk is. Ze lopen tegen drie grote onzekerheden aan.

Zo is nog niet bekend wat de tarieven voor de geleverde warmte gaan worden. Daarnaast blijft de aansluiting op een warmtenet een vrijwillige keuze, waardoor het onduidelijk is hoeveel huishoudens klant gaan worden en warmte gaan afnemen.

Warmtewet

Maar de grootste onduidelijkheid zit in de restwaarde van het netwerk wat de investeerders moeten gaan aanleggen. Er zit een landelijk ‘warmtewet’ aan te komen, waarin wordt opgenomen dat lokale warmtenetten voor minimaal 51 procent in publieke handen moet zijn.

De bedrijven moeten dan dus het door hen aangelegde netwerk gedeeltelijk doorverkopen en op dit moment is het onduidelijk welke prijs ze daarvoor kunnen krijgen, de restwaarde dus. Met die drie onzekerheden blijft het compleet onduidelijk of ze hun investering terug kunnen verdienen.

Honderden miljoenen

Den Haag hoopte dat door snel te beginnen de private partijen lang genoeg eigenaar van de warmtenetten konden zijn om de investering aantrekkelijker te maken. ‘Want zonder wet is er meer ruimte voor private partijen’, legt wethouder Kapteijns uit. Maar een goede business case was toch niet mogelijk, blijkt na een stevige doorrekening.

‘Alles opgeteld gaat het om honderden miljoenen aan gemeentegeld, honderden miljoenen van woningcorporaties, honderden miljoenen van het rijk. Daarom is het niet verstandig om er nu mee te beginnen. We maken een pas op de plaats.’ Daarnaast loopt de gemeente ook nog de kans dat bedrijven met enorme claims komen, wanneer ze hun investeringen uiteindelijk niet terug kunnen verdienen.

In Den Haag worden op dit moment dikke leidingen gelegd voor WarmtelinQ. Daar doorheen gaat restwarmte uit de industrie in de Rotterdamse haven vervoerd worden naar onder andere Den Haag. Een deel daarvan kan nog steeds gebruikt worden in de warmtenetten die er al liggen voor de stadverwarming. Dat gaat om zo’n 20.000 woningen.

Het voor onbepaalde tijd uitstellen van het aanleggen van de warmtenetten heeft ook consequenties voor het ontwikkelen van duurzame, lokale warmtebronnen, zoals aardwarmte en warmte uit grondwater. ‘Er moet eerst zicht zijn op afname van die warmte door huishoudens voordat men investeert in die bronnen’, legt Kapteijns uit.

Inmiddels werkt hij aan een plan B: de warmtenetten in de stad aanleggen met publiek geld. Daarbij denkt hij bijvoorbeeld aan samenwerken met pensioenfondsen, Stedin of het bedrijf EBN, wat helemaal in handen is van de Nederlandse staat. Ook wil de Haagse wethouder in gesprek gaan met demissionair minister Jetten, die over klimaat en energie gaat. ‘Warmtenetten blijven de meest betaalbare en duurzame oplossing. Maar het moet wel mogelijk gemaakt worden’, vindt Kapteijns.

Enorme warmtepompen

Voor de tussenliggende periode wil de Haagse wethouder Energietransitie dat woningbouwcorporaties die huizen renoveren op plekken waar in de toekomst hoe dan ook een warmtenet gaat komen, die huizen wel alvast van het gas afhalen. Die woningen zouden dan tijdelijk met grote warmtepompen of zogenaamde warmte-koude-opslag verwarmd moeten worden.

Hart voor Den Haag is niet verrast door het besluit van Kapteijns. ‘Dit zag je van mijlenver aankomen’, reageert raadslid Carlos Martinez van Andel van Hart voor Den Haag. ‘Het is onhaalbaar, onbetaalbaar en allemaal veel te onzeker. Wat ons betreft komt hiermee ook de hele businesscase van de smeerpijp van WarmtelinQ, en vooral de betaalbaarheid voor bewoners die daarop aangesloten moeten worden, verder onder druk te staan.’

Aan een ramp ontsnapt

Volgens de VVD is de stad ‘aan een ramp ontsnapt’. VVD-raadslid Chris van der Helm zegt dat hij er al jaren voor waarschuwt dat grootschalige warmtenetten niet haalbaar en betaalbaar zijn en te veel risico’s met zich meebrengen.

Van der Helm: ‘Voor de zomer wilde wethouder Kapteijns dat de raad in enkele weken tijd in zou stemmen met zijn plannen voor grootschalige warmtenetten zonder ook maar een enkel onderzoek, informatie of businesscase. Gelukkig hebben we als raad ingegrepen en gezegd dat er eerst verdiepende onderzoeken moesten komen voordat we een besluit zouden nemen.’

In de ijskast

Wat Van der Helm betreft zet Den Haag de grootschalige warmtenetten voorlopig in de ijskast en gaat aan de slag met het isoleren van woningen en het ontwikkelen van kleinschalige lokale bronnen. ‘Ik verbaas mij erover dat de wethouder nu alweer zegt dat hij de grootschalige warmtenetten met publieke partijen wil proberen aan te leggen’, zegt hij. ‘Terwijl je tegen dezelfde problemen zal blijven aanlopen. Je zou toch denken dat een ezel zich niet twee keer stoot aan dezelfde steen.’