ENERGIETRANSITIE

’Transitie nu vooral individuele opgave’

— Is de energietransitie voor iedereen te betalen? Bijzonder hoogleraar Nadja Jungmann en Nibud-directeur Arjan Vliegenthart vinden dat de lasten collectief gedragen moeten worden.

NADJA JUNGMANN EN ARJAN VLIEGENTHART

30 dec. 2023in DE KWESTIE

71In 2050 wil Europa klimaatneutraal zijn. Een nobel streven, maar ten onrechte is de overgang van fossiele naar hernieuwbare energie in hoge mate een individuele opgave. Voor een substantiële groep burgers is de transitie niet te bekostigen. Gezien het collectieve belang zou er een collectieve aanpak moeten komen die als eerste de huishoudens die leven in energiearmoede voorziet van de noodzakelijke verduurzaming.

© KIRSTEN VAN SANTEN

Bijzonder hoogleraar Nadja Jungmann.

In de discussie over de betaalbaarheid van de energietransitie springt een aantal cijfers in het oog. Allereerst leiden zo’n 600.000 huishoudens aan energiearmoede. Deze groep heeft een laag inkomen, hoge energiekosten en woont in een huis dat niet goed is geïsoleerd. Tussen 2020 en 2022 nam hun aantal met ongeveer 90.000 toe. Daarnaast zijn er ongeveer 1,4 miljoen huishoudens die niet zelf kunnen verduurzamen. Zij zijn voor de verduurzaming afhankelijk van een verhuurder of hebben als woningeigenaar niet de middelen. Voor de 244.000 huishoudens die wonen in woningen waar echt grote ingrepen nodig zijn, geldt dat ongeveer de helft huurt en de andere helft in een koopwoning woont.

Burgers zitten klem

Corporaties zetten zich in om alle woningen met een e-, f- of g-label voor 2028 versneld te verduurzamen. Om huurders mee te laten profiteren, krijgen zij na isolatiemaatregelen geen huurverhoging. Huizenbezitters worden met subsidies gestimuleerd om ook in te zetten op verduurzaming. Dat zijn nuttige instrumenten die de beweging in de goede richting aanmoedigen.

Tegelijkertijd zitten er de komende jaren nog heel wat huishoudens financieel klem doordat hun huurhuis nog niet aan de beurt is of doordat ze niet de financiële ruimte hebben om hun koopwoning te verduurzamen. Wie huurt en nog niet aan de beurt is, heeft geen mogelijkheden om te versnellen. En wie geen geld heeft om te verduurzamen, kan ook niet profiteren van subsidies die een deel van de kosten vergoeden. In beide gevallen zitten burgers dan financieel echt klem.

Een jaar geleden hekelde de Nationale Ombudsman deze situatie ook al. In zijn rapport Ongelijke toegang tot energietransitie constateert hij dat de energietransitie zeker niet voor iedereen zomaar te betalen is en dat er snel structurele oplossingen nodig zijn. Gemeenten doen volgens de Ombudsman hun best om mensen met een huurwoning of een koopwoning (maar met een smalle beurs) te helpen. Denk aan informatiecampagnes, energiecoaches en hulpmiddelen zoals tochtstrips en zuinige lampen. Dat is goed bedoeld, maar niet toereikend. Zeker niet als je bedenkt dat gemeenten vaak niet de burgers bereiken die de verduurzaming het meest nodig hebben.

Collectieve aanpak

Onderzoek van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid laat zien dat de steun voor klimaatbeleid afneemt als mensen die al worstelen met hun bestaanszekerheid, er financieel door worden geraakt. Toch geeft de huidige aanpak van de energietransitie daar te weinig rekenschap van. Te veel mensen moeten wachten tot het moment dat verhuurders verduurzamen en huizenbezitters zonder middelen hebben weinig perspectief. Niet iedereen heeft de financiële ruimte om daarop te wachten. Het zou daarom goed zijn als er een collectieve aanpak komt die alle huizen voorziet van de noodzakelijke maatregelen waarbij juist die huishoudens die nu financieel klem zitten als eerste aan de beurt zijn.

Nadja Jungmann is lector en bijzonder hoogleraar schuldenproblematiek aan hogeschool Utrecht en UvA;

Arjan Vliegenthart is directeur van het Nibud